ارزیابی و ارائه سیاست های رشد شهری تهران بر اساس طرح های 1345 تا 1390 با تاکید بر سیاست های محدود نگه دارنده رشد شهری

رشد سریع و شتابان شهر تهران به ویژه پس از سال 1345 زمینه ساز ایجاد بسیاری مشکلات برای شهر تهران و برنامه ریزان شهری در درون محدوده شهری و خارج از محدوده(حریم شهری)شده است.اما نکته اصلی آن است که سرعت رشد و توسعه بالای شهر تهران معضل اصلی نمی باشد، بلکه مشکل نحوه مدیریت رشد و توسعه شهر می باشد. اهداف اصلی این پژوهش، ایراد نقدی بر سیاست ها و اقدمات صورت گرفته جهت مدیریت رشد شهر تهران در قالب طرح های شهری تهران و همچنین پیشنهاد سیاست ها وتکنیک های مدیریت رشدی است که بتواند در قالب طرح مدیریت رشد شهری مطرح شده و پاسخگوی روند رشد سریع و لجام گسیخته شهرهای ایران و به وی‍ژه شهر تهران باشد.با توجه به آنکه پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه طرح های شهری تهران در مقاطع زمانی مختلف می پردازد،از روش تحلیلی-مقطعی استفاده شده است.همچنین جهت گونه بندی طرح های شهری تهران، از الگوی دسته بندی مطرح شده توسط نلسون و داوکینز(2004) استفاده شده است که بر آن اساس طرح های مدیریت رشد شهری با توجه به دو معیار (1) میزان تاکید بر انطباق و پذیرا شدن توسعه و (2) شدت برنامه های محدودکننده رشد به چهار گونه (1) سیاست های محدودکننده ضعیف رشد (2) سیاست های محدودکننده قوی رشد (3) سیاست های انطباقی ضعیف رشد (4) سیاست های انطباقی قوی رشد قابل طبقه بندی می باشند. محدودکننده های رشد شهری برنامه و یا ابزار مدیریت رشد شهری هستند که به منظور هدایت منطقی نیازهای توسعه یک جامعه، منطقه و یا ایالت ایجاد شده است. مدیریت رشد نیز، تکنیکهای متعددی برای دست یافتن به رشد و توزیع زمین مطابق اصول و اهداف رشد هوشمند را شامل میشود. سه گونه ی عمومی محدودکننده های رشد شهری وجود دارد که عبارتند از مرزهای رشد شهری ، مرزهای خدمات شهری و کمربندهای سبز . وجه تسمیه این سه گونه در اهداف ، شدت و نحوه نگرششان به توسعه در اراضی خارج از محدوده شهری یعنی اراضی هاله شهری ، پیراشهری و توسعه های جدید می باشد. همچنین مرز خدمات رسانی شهری ابزاری تشویقی بوده در حالیکه مرزهای رشد و کمربندهای سبز ابزاری ممانعتی می باشند. نتایج بررسی طرح های شهری تهران نشان داد که در این طرح ها از دو گونه محدودکننده مرز رشد شهری و کمربند سبز استفاده شده است و مرزهای خدمات رسانی شهری تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته اند . اصلی ترین چالش های موجود در استفاده از محدودکننده های شهری نیز عبارت بوده اند از: (1) چالش های مدیریتی شامل اعمال قوانین متعارض در محدوده حریم، مدیریت بخشی حریم و وجود ضوابط متعارض در استقرار کاربری ها و (2) چالش های ساختاری شامل افزایش جمعیت شهری و روستایی ، نفوذ و گسترش محدوده های شهری و روستایی به اراضی بلافصل مجاور و دارای قابلیت کشاورزی و نفوذ به حریم های تخصصی و منابع محیطی . همچنین با توجه به دسته بندی نلسون و داوکینز، طرح جامع تهران مصوب 1345 در گونه طرح های مدیریت رشد با چارچوب قوی انطباقی رشد شهری، طرح های ساماندهی تهران و برنامه استراتژیک تهران در گونه طرح های مدیریت رشد با چارچوب محدودکنندگی ضعیف رشد شهری و دو طرح مجموعه شهری تهران و طرح ساختاری راهبردی تهران در گونه طرح های با چارچوب محدودکنندگی قوی رشد شهری قرار می گیرند. در انتهای پژوهش نیز چارچوب مدیریت رشدی مبتنی بر اصول رشد هوشمند ارائه گردید و تکنیک های نوین مدیریت رشدی که قابلیت کاربرد در طرح های آتی شهری تهران دارند نیز مطرح شدند.